Wieluń, niegdyś gród królewski i stolica ziemi wieluńskiej, ma wielowiekową i bogatą historię, której świadkami są dzisiejsze liczne zabytki przeszłości.
Najnowsze badania archeologiczne potwierdzają osadnictwo średniowieczne na terenie miasta w początkach XIII w., a w latach 80. tegoż stulecia Wieluń zostaje siedzibą kasztelanii i otrzymuje prawa miejskie na wzór Kalisza. W okresie rozbicia dzielnicowego był na przemian pod panowaniem książąt kaliskich, wielkopolskich i śląskich. W roku 1335 spłonęło drewniane miasto, a król Kazimierz Wielki rozpoczął jego odbudowę. Miasto opasano murem obronnym, wzniesiono zamek, 3 kościoły, 2 klasztory i wytoczono główne ulice. W okresie panowania Władysława Opolczyka Wieluń został stolicą księstwa. Opolczyk sprowadził tu Paulinów, a w miejscowej mennicy bito srebrne denary z napisem „Moneta Velunes".
W bitwie pod Grunwaldem uczestniczyło rycerstwo ziemi wieluńskiej z własna chorągwią.
W roku 1424 król Władysław Jagiełło wydał edykt skierowany przeciw ruchowi husyckiemu zwany „edyktem wieluńskim". Za panowania dynastii Jagiellonów, którzy byli częstymi gośćmi na zamku wieluńskim, miasto otrzymało szereg korzystnych przywilejów. Wieki XV-XVI były w dziejach Wielunia tzw. złotym okresem. W mieście działały liczne korporacje rzemieślnicze, przy budowie miejskich obiektów pracowali specjaliści ze Śląska i założono miejskie wodociągi. W tym czasie powstał cenny srebrny relikwiarz, czyli Madonna Wieluńska, który był ozdobą dawnego kościoła farnego. Synowie wieluńskich mieszczan studiowali na Akademii Krakowskiej. W Wieluniu urodził się Hieronim Spiczyński – tłumacz fragmentów Pisma Świętego na j. polski oraz Rotundus Mieleski – pisarz polityczny, prawnik i zaufany administrator króla Zygmunta Augusta, późniejszy wójt Wilna. W miejscowej szkółce parafialnej przy farze swoje pierwsze nauki pobierał nasz znakomity dziejopisarz Jan Długosz, zaś pijar o. Hilary tworzył muzykę symfoniczną. Nie bez powodu więc Andrzej Trzecieski, renesansowy poeta i tłumacz pisał „szczęśliwy Wieluń, który chlubi się tylu znakomitymi synami". W dobie renesansu zaliczano Wieluń do grupy najciekawszych miast Rzeczpospolitej. Więźniem zakonu wieluńskiego był w roku 1588 pretendent do polskiej korony Maksymilian Habsburg.
W początkach XVII w . powstały kościoły i klasztory ss. Bernardynek i oo. Franciszkanów. Liczne pożary, epidemie i zarazy, a zwłaszcza potop szwedzki zapoczątkował stopniowy upadek znaczenia Wielunia i zahamował na dłuższy czas jego rozwój. Jeszcze w XVIII w. pewnym ożywieniem była działalność Kolegium Pijarów.
Po II rozbiorze Polski, Wieluń i ziemia wieluńska znalazła się pod panowaniem pruskim (lata 1793-1807). Rok później mieszkańcy Wielunia ogłosili akt przystąpienia do Insurekcji Kościuszkowskiej, a ruchem zbrojnym kierował Fryderyk Pasarski. W roku 1816 Wieluń przeszedł do zaboru rosyjskiego. Jeszcze w XIX w. powstała manufaktura sukiennicza, wybudowano szpital i nowy ratusz, a na ruinach piastowskiego zamku wzniesiono klasycystyczny pałac.
